De Nieuwtestamentische handschriften
Voor het Nieuwe Testament ligt de zaak anders. De tekst daarvan is van het begin af op schrift gesteld: afschriften van de brieven van de apostelen en van de evangeliën circuleerden al vroeg onder de christelijke gemeenten. We bezitten zelfs een fragment met een stukje tekst van Johannes 18 daterend uit het begin van de 2e eeuw.
Het evangelie van Johannes is relatief laat in de 1e eeuw geschreven, dus hieruit blijkt hoe snel er al afschriften van circuleerden. Maar de afschrijvers waren toch meer geïnteresseerd in het kopiëren van de boodschap dan in een absoluut letterlijke weergave van de tekst. Niet dat ze met grote vrijheid met die tekst zijn omgegaan, maar ze misten de extreme zorgvuldigheid van de Joodse schrijvers. Vooral in het begin zijn ze verhoudingsgewijs slordig geweest. En het probleem met teksten die door kopiëren vermenigvuldigd moeten worden, is dat een eenmaal ingeslopen fout automatisch wordt gekopieerd in alle volgende afschriften.
Gelukkig zijn er van het NT veel handschriften bewaard, en dan kun je toch door onderlinge vergelijking tot een waarschijnlijk origineel komen. Het vak dat zich hiermee bezig houdt heet ‘tekstkritiek’.
Wat tekstcritici doen is de aanwezige handschriften rangschikken in ‘families’ en van deze families a.h.w. stambomen opstellen (kopieën stammen immers altijd weer af van andere kopieën). Door vergelijking van de versies onderling, en met heel vroege vertalingen, kunnen vaak uitspraken worden gedaan over de originele tekst. Ook de waarschijnlijkheid dat een bepaalde overschrijffout wordt gemaakt speelt een rol.
De Textus Receptus en zijn opvolgers
In de middeleeuwen gebruikte de kerk een Latijnse Bijbel (de Vulgaat). Een hernieuwde belangstelling voor de originele tekst kwam pas met de Reformatie toen vertalers, in het voetspoor van Luther, teruggrepen op het Grieks. Luther bediende zich van één bepaalde, door Erasmus gepubliceerde (deels zelfs gereconstrueerde) tekst. Deze tekst is in de volgende eeuwen regelmatig heruitgegeven.
Op grond van een opmerking van de uitgever in de uitgave van 1633 is dit de ‘Textus Receptus’ (aanvaarde tekst) gaan heten. Ook de Nederlandse Statenvertaling is daar op gebaseerd. Voor velen, ook nog in onze dagen, is deze tekst onaantastbaar, maar latere vertalers beseften dat die een te smalle basis had. We bezitten intussen een tekstbasis die veel breder en gevarieerder is. Dat heeft de betrouwbare reconstructie van de grondtekst vergemakkelijkt.
Tekstvarianten
Toch moet men zich de tekstvarianten in de meeste gevallen ook weer niet al te dramatisch voorstellen. Enkele voorbeelden kunnen dat verduidelijken. We vergelijken telkens de Statenvertaling (SV), gebaseerdop de Textus Receptus, met de NBG’51 Vertaling (NBG’51), gebaseerd op moderne tekstkritiek.
Maar Ik zeg u, dat zoo wie zijne vrouw verlaten zal … (Matt. 5:31,SV)
Maar Ik zeg u: een ieder, die zijn vrouw wegzendt … (NBG’51)
Van passief is dezelfde actie hier actief geworden.
En het schip nu was midden in de zee [het meer van Galilea] …(Matt. 14:24, SV)
Doch het schip was reeds vele stadiën van het land verwijderd …(NBG’51)
De tekstversie van de SV heeft hier in feite de woorden van Mark.6:47
…. de aarde en de werken, die daarin zijn, zullen verbranden. (2 Pet. 3:10, SV)
… de aarde en de werken daarop zullen overblijven. (NBG’51, oor-spronkelijke versie)
De eerste versie vertelt ons dat in de eindtijd alles wat aards is zal vergaan, terwijl de tweede ons vertelt dat het van zijn verhulling zal worden ontdaan om te worden geoordeeld.
Doch gij hebt de zalving van den Heilige, en gij weet alle dingen.(1 Joh 2:20, SV)
Gij echter hebt een zalving van de Heilige en gij weet dat allen.(NBG’51)
De laatste versie klinkt in het verband waarschijnlijker, maar het verschil zal niemands geloof aantasten.
Een enkele maal zijn de consequenties echter verstrekkender:
En laat ons Christus niet verzoeken, gelijk ook sommigen van hen verzocht hebben … (1 Kor. 10:9, SV)
En laten wij de HERE (bedoeld wordt hier: God zelf) niet verzoeken,zoals sommigen van hun deden. (NBG’51)
Paulus spreekt hier over de gebeurtenissen van het volk Israël in de woestijn, zoals weergegeven in Numeri 21:5-9. Het zal duidelijk zijn dat de gedachte dat Christus, en niet God, het volk door de woestijn zou hebben gevoerd nogal wat theologische consequenties heeft. Dat geldt ook voor de volgende variant:
Gij gelooft dat God een eenig God is: gij doet wel … (Jak 2:19, SV)
Gij gelooft, dat er slechts één God is? … (NBG’51)
Het laatste klinkt waarschijnlijker uit de pen van een Jood. En het eerste lijkt te zijn ontstaan onder invloed van de leer van de drie-eenheid.
Het interessante aan deze variant is overigens dat hij vrijwel geheel berust op de volgorde van de woorden in het Grieks. Maar uiteindelijk kunnen we toch concluderen dat we ook in onze dagen een voldoende betrouwbare tekst bezitten die het ons mogelijk maakt om kennis te nemen van Gods boodschap aan ons.
+
Voorgaande
Betrouwbaarheid van de overlevering 1
++
Aansluitende teksten
- Bijbel, helm van de zaligheid en het zwaard van de Geest ter onderricht
- Uitdagende vordering
- Uitdagende vordering 1 Wiens Woord
- Geïnspireerd Woord
- De Taal van de Bijbel, producten van hun tijd – liefde en geloven
- Overtuiging voor de dingen die God beloofde
- De Leidsman van geloof
- Belangrijkheid van de Heilige Schrift
- De Bijbel als instructieboek #2 Effectief Bijbellezen
- Gods vergeten Woord 19 Geopenbaarde Woord 4 Het ware licht
- Zeggingskracht van beelden in de Bijbel #3 De Gelijkenis
- Zeggingskracht van beelden in de Bijbel #4 Verpersoonlijking
- Zeggingskracht van beelden in de Bijbel #5 Voorafschaduwing
- Het Boek in onze Handen: Evangelisten en briefschrijvers 2 De evangeliën
- Het Boek in onze Handen: Bijbels in de omgangstaal
- Eerste Eeuw van het Christendom – De vroege dagen van het Christendom
- Positie en macht – Geschiedenis van het Christendom 1. De vroege dagen van het Christendom
Jeshuaisten / Jeshuaists 
Een gedachte over “Betrouwbaarheid van de overlevering 2”